Architektura świecka
Rynek
Zespół kamienic otaczających rynek, pochodzi w większości z XIX wieku. Najciekawszą z nich jest zbudowana w latach 1905-1907 dwupiętrowa kamienica secesyjna oznaczona numerem 13. Posiada ona fasadę z glazurowanej cegły z bogatą dekoracją plastyczną zawierającą m. in. ornamenty w kształcie stylizowanych liści kasztanowca. Zabytkowy charakter rynku przejawia się obecnie głównie w jego układzie - na planie kwadratu z rozchodzącymi się z rogów ulicami Krakowską, Świętokrzyską, Kadłubek oraz Mickiewicza. Pierwotnie, jeszcze w połowie XIX w. większość budynków w rynku była drewniana z podcieniami. Centralne miejsce zajmował niegdyś drewniany ratusz. Sam rynek był wybrukowany i stanowił miejsce odbywających się wówczas targów. Obecnie wygląd większości kamienic zatracił swój pierwotny charakter w wyniku wykonanych remontów.
Lamus dworski
Pochodzi najprawdopodobniej z XVI w., obecnie znajduje się w nim siedziba Muzeum w Chrzanowie. Budynek ten pierwotnie stanowił część zespołu dworskiego zwanego zamkiem, będącego rezydencją właścicieli miasta Ligęzów. Ostatni właściciele Chrzanowa, ze względu na zły stan nieistniejącego już dzisiaj chrzanowskiego dworu, zaadaptowali pod koniec XIX w. na swoją chrzanowską rezydencję Lamus.
W części zabytkowej zbudowany jest z miejscowego kamienia. Budynek zachował pewne cechy renesansu. Lamus przebudowany został przez ostatnich właścicieli miasta, rodzinę Loewenfeldów, którzy zamieszkiwali w nim do wybuchu drugiej wojny światowej. Tu też spotykał się chór "Żaby", w którym śpiewał także profesor chrzanowskiego gimnazjum - Adolf Loewenfeld, prezes chóru.
W latach 60. XX wieku i później Lamus zaadaptowany został do celów muzealnych.
Dom Urbańczyka
Budynek usytuowany jest przy Alei Henryka w niewielkim ogrodzie. Zaprojektował go i zbudował powiatowy budowniczy Franciszek Urbańczyk. Budynek pochodzi zapewne z ostatniej ćwierci XIX stulecia i jest ciekawym przykładem małomiasteczkowego budownictwa willowego o wyraźnych cechach regionalnych.
Obecnie pełni funkcję Oddziału Wystaw Czasowych Muzeum w Chrzanowie i jest wpisany na listę zabytków
Budynek Towarzystwa Zaliczkowego
Znajduje się przy Alei Henryka 22 o bogatym historyzującym detalu z dwoma kolumnowymi portykami z przedprożami, które dodają obiektowi wiele uroku. Budynek powstał w 1895 r. i na szczęście przetrwał do dzisiaj bez istotnych przekształceń.
Obecnie w budynku ma swoja siedzibę Bank Spółdzielczy.
Wnętrza obiektu niedostępne
Budynek I Liceum Ogólnokształcącego w Chrzanowie
Gimnazjum Państwowe im. St. Staszica powstało w 1911 roku staraniem Komitetu Obywatelskiego jako prywatna szkoła średnia. Od 1919 r. stało się szkołą państwową.
W okresie międzywojennym dwukrotnie dokonano rozbudowy, a końcem lat 60. powiększono budynek o kolejne skrzydło. Dziś mieści się tu I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica. Budynek posiada ciekawa fasadę z bordowej cegły, ożywiona ryzalitami i wnękami z półkolistymi arkadami. Ściany wewnątrz budynku zdobią interesujące malowidła ścienne z lat 30-tych XX wieku przedstawiające herby miast i ziem Rzeczypospolitej.
W latach 40-tych zostały one zamalowane. Po 1989 r. niemal wszystkie malowidła zostały ponownie odsłonięte i starannie odnowione. W nowym budynku gimnazjum, wzniesionym w latach 1920-tych na rogu ulic Kościuszki i Piłsudskiego, znajduje się plafon w stylu Art Deco przedstawiający Orła Białego. Na ścianie hallu gmachu wmurowana jest tablica pamiątkowa z lat 1920-tych ku czci uczniów chrzanowskiego gimnazjum poległych podczas Wielkiej Wojny 1914-1918 i wojny polsko-sowieckiej 1919-1920.
Wnętrza obiektu dostępne po wcześniejszym zaanonsowaniu: w okresie roku szkolnego w godzinach od 8:00 do 14:00, w okresie wakacyjnym w godzinach 8:00 do 12:00
Tel. +48 32 623 27 48, www.1lo.pl
KAMIENICE I DOMY
Aleja Henryka 12 i 14
Najokazalsze kamienice czynszowe z końca XIX w. ukształtowane w duchu historyzmu zachowały się przy Al. Henryka 12-14. Powstały wkrótce po wytyczeniu Alei Henryka podkreślając okazałymi formami architektonicznymi reprezentacyjny charakter tej nowej arterii. Dwupiętrowe, o rzucie wydłużonego prostokąta, należały w chwili powstania do największych budynków w Chrzanowie.
Wnętrza obiektu niedostępne.
Aleja Henryka 21
Na skrzyżowaniu Al. Henryka i ul. Sądowej, pod numerem 21 znajduje się czynszowa kamienica dr Samuela Cyfera. Kamienica została wybudowana pod koniec XIX w.
Ze względu na doskonałą lokalizację - przy al. Henryka, w sąsiedztwie budynków sądu i urzędu miasta stanowi interesujący obiekt, przykuwający uwagę także ze względu na ciekawie opracowaną fasadę, zwłaszcza jej narożną partię. Reprezentuje styl historyczny. Tego typu kamienice, pod koniec XIX w, stały się nowym zjawiskiem także w Chrzanowie, ożywiając tutejszy krajobraz architektoniczny.
Wnętrza obiektu niedostępne.
Ulica Mickiewicza 6
Pod nr 6 przy ul. Mickiewicza, bezpośrednio przy szkole znajduje się budynek dawnego Magistratu. Powstał w latach 1867 - 96, w stylu historycznym. W 1896 r. dom zakupiono na posiedzenia i pomieszczenia dla Urzędu Miejskiego i pełnił tę funkcję do czasów okupacji niemieckiej, kiedy siedzibę Magistratu przeniesiono na Al. Henryka 2.
Wnętrza obiektu niedostępne.
Ulica Grunwaldzka 5
Bardzo ciekawy architektonicznie jest budynek, przy ul. Grunwaldzkiej 5, frontowy z Al. Henryka. Wzorem dla tego budynku była willa, którą dla siebie wybudował w 1903 roku mistrz budowlany Luis Dame. Willa jest budowlą dwukondygnacyjną wraz z oficynami, zbudowana jest z cegły, z wieńcem zastrzałów krokwiowych wspartych na dekoracyjnym gzymsie, który także rozdziela kondygnacje. Budynki kryte są dachem wielospadowym. Charakterystycznym elementem konstrukcji są ryzality i wykusz na piętrze. Obie strony wykusza wsparte są na solidnych, ozdobnych konsolach.
Wnętrza obiektu niedostępne.
Ulica Słowackiego 5-7
Willa Chwastowskich i Mazarakich została wybudowana u samego schyłku XIX w. na parceli zakupionej przez powstańca styczniowego Bolesława Chwastowskiego w 1894 r. Sam budynek, parterowy, częściowo przebudowany, zachował cechy typowe budownictwa małomiasteczkowego. Położony jest w niewielkim ogrodzie oddzielonym od ulicy ogrodzeniem.
Wnętrza obiektu niedostępne.
Ulica Sokoła 24
Dawny budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokoła".
Budynek „Sokoła" powstał w 1908 r. Elementy wystroju pierwotnego budynku zostały usunięte w okresie okupacji niemieckiej. Ostatnio planuje się remont budynku i częściowe przywrócenie mu pierwotnego wyglądu.
DOMY TRADYCYJNE
W Chrzanowie zachowały się nieliczne relikty tradycyjnego budownictwa wiejskiego. Są to drewniane chałupy o charakterystycznych formach, które występowały w dużej ilości na terenach Małopolski Zachodniej. Ich rodowód sięga w większości wypadków XIX i początków XX wieku. Znikają one z krajobrazu Chrzanowa i okolic w błyskawicznym tempie. Można je jeszcze zobaczyć m.in. w następujących punktach miasta:
Główna 5a (Kościelec), Krakowska 35, Świętokrzyska 52, Śląska 63, Śląska 71, Balińska 22, Balińska 26
KOLONIE INDUSTRIALNE
Kolonia Fabryczna i Rospontowa
Powstanie dużych osiedli, związane było z utworzeniem Pierwszej Fabryki Lokomotyw
w Polsce. Zespół domów przy ul. Kolonia Fabryczna usytuowano naprzeciwko zakładu. Dzisiaj zespół ten obejmuje osiem domów mieszkalnych, usytuowanych w dwóch szeregach. W skład osiedla przy ul. Kolonia Rospontowa wchodzi dziewięć modernistycznych domów reprezentujących trzy typy, piętrowych i częściowo dwupiętrowych, z facjatami w wysokich, łamanych dachach, krytych ceramiczną dachówką.
Fot. Marek Szymaszkiewicz
Kopalnia Matylda
Kopalnia z początku XIX wieku wraz z kolonią domów pracowniczych z lat 1912 - 1913. ulica Śląska.
Wnętrza obiektów są niedostępne.
Zespół Fabloku
Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce - Fablok powstała w 1919 r. Budowę obiektów fabrycznych rozpoczęto w latach 1921-24. Obiekty Fabloku stanowią znaczący przykład architektury przemysłowej okresu międzywojennego i dodatkowo związane są z zakładem, który w historii rozwoju Chrzanowa miał ogromny wpływ na funkcjonowanie miasta i jego mieszkańców.
Wnętrza obiektu są niedostępne
Pałac w Płazie
Pałac został wzniesiony przed 1832 rokiem, staraniem Wincentego hr. Szembeka, na miejscu barokowego dworu. Dzisiejszy charakter nadała pałacowi gruntowna przebudowa, dokonana w latach 1900-1901 dla Adama hr. Starzeńskiego według projektu Zygmunta Hendla.
Na tylnej fasadzie narożne wieżyczki mieszczą klatki schodowe do pokoi służbowych i gościnnych. Z przodu budynku zachowany jest neoklasycystyczny portyk wejściowy z kolumnami. Po przeciwnej stronie dziedzińca, od południa, znajduje się, częściowo zachowany zespół gospodarczy. Pałac otacza park posiadający XVII/XVIII-wieczne założenie barokowe, przekomponowany został w XIX w.
Zespół parkowo-pałacowy: pałac, zespół zabudowań gospodarczych, park oraz ogrodzenie z bramami został wpisany w 1998 r. do rejestru zabytków ze względu na swą wysoką wartość i bardzo dobry stan zachowania. Obecnie Pałac jest siedzibą Domu Pomocy Społecznej.
Wnętrza obiektu niedostępne.
Chcesz wiedzieć więcej?
www.plaza.neostrada.pl / zabytki, www.chrzanow.pl / zabytki
Założenia pałacowo - parkowe w Chrzanowie - Kościelcu
W Kościelcu znajdują się pozostałości założenia pałacowego wraz z obszernym parkiem
z przeł. XVIII i XIX.